Ticari faaliyetlere verilen kısa bir ara sonrası yeniden işe başlamak isteyen işletmeler için en çok merak edilen konulardan biri şudur: “Hangi defter tutma yöntemini seçmeliyim?”
Özellikle daha önce bilanço esasına göre defter tutan mükelleflerin tekrar faaliyete başladığında işletme hesabına geçip geçemeyeceği sıkça sorgulanan bir konudur. Bu yazıda, 213 sayılı Vergi Usul Kanunu çerçevesinde yeniden işe başlama durumunda hangi usule göre defter tutulacağına dair esasları sade ve net şekilde açıklıyoruz.
Yeniden İşe Başlama Nedir?
Vergi Usul Kanunu’na göre, bir mükellefin faaliyetini tamamen sonlandırması “işi bırakma”, aynı faaliyeti yeniden başlatması ise “yeniden işe başlama” olarak tanımlanır. Geçici süreli kapanışlar ya da faaliyet durdurmaları işi bırakma sayılmaz.
Defter Tutma Usulleri: İşletme Hesabı ve Bilanço Esası
Kanun, tüccarları iki gruba ayırır:
- Birinci Sınıf Tüccarlar: Bilanço esasına göre defter tutar.
- İkinci Sınıf Tüccarlar: İşletme hesabı esasına göre defter tutar.
Ancak burada belirleyici unsur, yıllık iş hacmidir.
Aynı Faaliyete Aynı Takvim Yılı İçinde Dönülürse Ne Olur?
Eğer faaliyet bir takvim yılı geçmeden yeniden başlatılmışsa, yani örneğin 2023 yılında işi bırakıp 2024 içinde tekrar başlanmışsa, bu durumda önceki bilanço esaslı defter tutma zorunluluğu devam eder.
Takvim Yılı Geçtikten Sonra Yeniden Başlarsanız Ne Olur?
2023 yılında faaliyeti bıraktıysanız ve 2025 yılında tekrar başladıysanız, arada tam bir hesap dönemi (2024) geçmiş olur.
Bu durumda, yeniden başlayan mükellef olarak işletme hesabı esasına göre defter tutabilirsiniz.
İsterseniz ihtiyari olarak yeniden bilanço esasına da geçebilirsiniz.
İlk Yılda İş Hacmi Nasıl Belirlenir?
Vergi Usul Kanunu’na göre, yeniden işe başlayan mükellefler, ilk yıl iş hacmine göre sınıflandırılana kadar ikinci sınıf tüccar gibi işlem yapabilirler. Yani defter tutma yöntemi için iş hacminiz belli olana kadar işletme hesabı esasına göre hareket edebilirsiniz.
Aynı İşyeri, Aynı Faaliyet, Başka Kişiden Devralınırsa?
Eğer faaliyet başkasına devredilip, sonradan aynı işyeri ve aynı faaliyetle yeniden başlıyorsanız, bu durum “yeniden işe başlama” sayılmaz. Dolayısıyla önceki bilanço esasına göre defter tutma zorunluluğunuz devam eder.
Örnek Durum
Diyelim ki 2023 sonunda faaliyetini sonlandıran ve bilanço esasına göre defter tutan bir lokanta işletmecisisiniz.
2025’te aynı faaliyet koduyla işe yeniden başladığınızda:
- 2024 yılını pas geçip yeni hesap dönemine girdiğiniz için,
- Yıllık iş hacminiz belirlenene kadar işletme hesabına geçebilirsiniz,
- Veya isterseniz doğrudan bilanço esasına göre deftere devam edebilirsiniz.
Sonuç
Yeniden işe başlama sonrası defter tutma yöntemi, iş bırakma ile işe başlama arasında geçen hesap dönemi ve iş hacmi gibi unsurlara bağlı olarak değişir.
Vergi Usul Kanunu’na göre bu tür durumlarda, ilk hesap döneminde işletme hesabı esasına göre defter tutulması mümkündür. Ancak, faaliyet devri gibi özel durumlarda bu hak geçerli olmayabilir.
İşletmenizin özel durumuna göre hareket etmek ve olası bir vergi hatasının önüne geçmek için mutlaka mali müşavirinize danışın.
ÖRNEK ÖZELGE
| T.C. GELİR İDARESİ BAŞKANLIĞI İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığı Gelir Kanunları Usul Grup Müdürlüğü |
| Sayı | : | E-11395140-105[178-2023-VUK2-1168]-715686 | 07.07.2023 | |
| Konu | : | Yeniden işe başlanılması halinde hangi usule göre defter tutulacağı | ||
İlgide kayıtlı özelge talep formunuzda; bilanço esasına göre defter tutulan “561023- Döner, Ciğer, Kokoreç, Köfte ve Kebapçıların Faaliyeti (Garson Servisi Sunanlar İle Self Servis Sunanlar Dahil; İmalatçıların ve Al Götür Tesislerin Faaliyetleri İle Seyyar Olanlar Hariç)” faaliyetinizi 31/12/2021 tarihinde sonlandırdığınızı, aynı faaliyet koduyla 24/1/2023 tarihinde mükellefiyet tesis ettirip yeniden işe başladığınızı belirterek işletme hesabı esasına göre mi, yoksa bilanço hesabı esasına göre mi defter tutmanız gerektiği hususunda Başkanlığımızdan görüş talep ettiğiniz anlaşılmıştır.
213 sayılı Vergi Usul Kanununun;
– 3 üncü maddesinin (B) fıkrasında, “B) İspat: Vergilendirmede vergiyi doğuran olay ve bu olaya ilişkin muamelelerin gerçek mahiyeti esastır.
…“,
– 161 inci maddesinde, “Vergiye tabi olmayı gerektiren muamelelerin tamamen durdurulması ve sona ermesi işi bırakmayı ifade eder. İşlerin herhangi bir sebep yüzünden geçici bir süre için durdurulması işi bırakma sayılmaz.”,
– 174 üncü maddesinde, “Defterler hesap dönemi itibariyle tutulur. Kayıtlar her hesap dönemi sonunda kapatılır ve ertesi dönem başında yeniden açılır.
Hesap dönemi normal olarak takvim yılıdır.
…
Yeniden işe başlama veya işi bırakma hallerinde, hesap dönemi içinde bir yıldan eksik olan faaliyet süresi, hesap dönemi sayılır.
…”,
– 176 ncı maddesinde, “Tüccarlar, defter tutma bakımından iki sınıfa ayrılır:
I inci sınıf tüccarlar, bilanço esasına göre;
II nci sınıf tüccarlar, işletme hesabı esasına göre;
defter tutarlar.“,
– 177 nci maddesinde, “Aşağıda yazılı tüccarlar, I’inci sınıfa dahildirler:
1. Satın aldıkları malları olduğu gibi veya işledikten sonra satan ve yıllık alımlarının tutarı 7.200.000.000 (2023 yılına ilişkin tüccar sınıfının belirlenmesi bakımından 890.000 TL) veya satışları tutarı 8.640.000.000 lirayı (2023 yılına ilişkin tüccar sınıfının belirlenmesi bakımından 1.270.000 TL) aşanlar
2. Birinci bentte yazılı olanların dışındaki işlerle uğraşıp da bir yıl içinde elde ettikleri gayri safi iş hasılatı 3.600.000.000 lirayı (2023 yılına ilişkin tüccar sınıfının belirlenmesi bakımından 440.000 TL) aşanlar;
3. 1 ve 2 numaralı bentlerde yazılı işlerin birlikte yapılması halinde 2 numaralı bentte yazılı iş hasılatının beş katı ile yıllık satış tutarının toplamı 7.200.000.000 lirayı (2023 yılına ilişkin tüccar sınıfının belirlenmesi bakımından 890.000 TL) aşanlar;
…
6. İhtiyari olarak bilanço esasına göre defter tutmayı tercih edenler.”,
– 178 inci maddesinde; “Aşağıda yazılı tüccarlar II’nci sınıfa dahildirler:
1. 177’inci maddede yazılı olanların dışında kalanlar
2. Kurumlar Vergisi mükelleflerinden işletme hesabı esasına göre defter tutmalarına Maliye Bakanlığınca müsaade edilenler.
Yeniden işe başlayan tüccarlar yıllık iş hacimlerine göre sınıflandırılıncaya kadar II’nci sınıf tüccarlar gibi hareket edebilirler.”
–179 uncu maddesinde, “a) (I)’inciden (II)’nciye geçiş: İş hacmi bakımından I’inci sınıfa dahil olan tüccarların durumları aşağıdaki şartlara uyduğu takdirde, bunlar, bu şartların tahakkukunu takip eden hesap döneminden başlıyarak, II’nci sınıfa geçebilirler:
1.Bir hesap döneminin iş hacmi 177’nci maddede yazılı hadlerden % 20’yi aşan bir nispette düşük olursa, veya;
2.Arka arkaya üç dönemin iş hacmi 177’nci maddede yazılı hadlere nazaran % 20’ye kadar bir düşüklük gösterirse.”,
– 181 inci maddesinde, “II’nci sınıf tüccarlar diledikleri takdirde bilanço esasına göre defter tutabilirler.
Bu suretle I’inci sınıfa dahil olanlar hakkında da evvelki maddenin hükümleri cari olur.“
hükümleri yer almaktadır.
Bu bağlamda, mükelleflerce tabi olunan tüccar sınıfına göre tutulacak defterler Vergi Usul Kanunu uyarınca ilgili hesap dönemi için tutulmakta/tasdik ettirilmekte ve dönem içinde; işi bırakma-yeniden işe başlama, ihtiyari olarak vb. durumlarda defter tutma bakımından tabi olunan tüccar sınıfının sınıf değiştirilmesi, dolayısıyla aynı hesap döneminde işletme hesabı esasından bilanço esasına veya bilanço esasından işletme hesabı esasına geçilmesi mümkün bulunmamaktadır.
Ayrıca, bilanço esasına göre defter tutma zorunluluğu bulunurken faaliyetin terk edilmesi, akabinde kısa bir süre içinde (izleyen hesap dönemi içerisinde) aynı faaliyete tekrar başlanılması durumu mezkûr Kanunun 178 inci maddesinin ikinci fıkrası kapsamında değerlendirilemediğinden, bu durumda bilanço esasına göre defter tutulmaya devam edilmesi gerekmektedir.
Ancak, bilanço esasına göre defter tutma zorunluluğu bulunurken faaliyetin terk edilmesi, akabinde izleyen hesap dönemi geçtikten sonra aynı faaliyete tekrar başlanılması halinde, bu durumun mezkûr Kanunun 178 inci maddesinin ikinci fıkrası kapsamında değerlendirilmesi, dolayısıyla yıllık iş hacmi belirleninceye kadar ikinci sınıf tüccar olarak işletme hesabı esasına göre veya ihtiyari olarak bilanço esasına göre defter tutulabilmesi mümkündür.
Buna göre, 31/12/2021 tarihinde sonlandırdığınız bilanço hesabına göre defter tutulan faaliyetinize, söz konusu terk tarihini izleyen hesap dönemi (2022 hesap dönemi) geçtikten sonra 24/1/2023 tarihinde başladığınız dikkate alındığında, yıllık iş hacminiz belirleninceye kadar ikinci sınıf tüccar olarak işletme hesabına göre defter tutmanız veya ihtiyari olarak bilanço esasına göre defter tutulabilmeniz mümkün bulunmaktadır.
Bununla birlikte, bilanço hesabı esasına göre defter tutma zorunluluğu bulunurken faaliyetin başkasına devredilmesi suretiyle sonlandırılması, aynı faaliyete aynı işyerinde daha sonraki süreçte tekrar başlanılması halinin yeniden işe başlama olarak değerlendirilemeyeceği tabii olup, bu durumda bilanço hesabı esasına göre defter tutma mükellefiyetine devam edilmesi icap etmektedir.
…
Şimdi de soru-cevaplarla uygulamayı özetleyelim.
1. Yeniden işe başlama nedir?
Vergi Usul Kanunu’na göre, bir mükellefin faaliyetini tamamen sonlandırdıktan sonra aynı faaliyete yeniden başlaması yeniden işe başlama olarak kabul edilir. Ancak geçici durdurmalar iş bırakma sayılmaz.
2. İşletme hesabı ve bilanço esası nedir?
İşletme hesabı esasına göre defter tutanlar ikinci sınıf tüccar, bilanço esasına göre tutanlar ise birinci sınıf tüccar olarak sınıflandırılır. Bu sınıflandırma yıllık iş hacmine göre yapılır.
3. İşi bıraktıktan sonra aynı yıl içinde yeniden başlarsam hangi defteri tutmalıyım?
Eğer aynı takvim yılı içinde yeniden işe başlanıyorsa, daha önce bilanço esasına göre defter tutulmuşsa bu usule devam edilmesi gerekir.
4. İşi bıraktıktan sonraki yıl yeniden başlarsam ne olur?
Eğer faaliyet bırakıldıktan sonra bir takvim yılı geçmişse, yeniden işe başlayan mükellef yıllık iş hacmi belirlenene kadar işletme hesabına göre defter tutabilir veya isterse bilanço esasına geçebilir.
5. İş hacmi nasıl belirlenir?
İlk faaliyet yılı sonunda yıllık alım, satış ve hasılat tutarlarına bakılarak belirlenir. Bu tutarlar belirli sınırları aştığında birinci sınıf tüccar sayılır.
6. Aynı işyeri ve faaliyeti başkasından devralıp yeniden başlamak ne anlama gelir?
Bu durumda yeniden işe başlama sayılmaz. Dolayısıyla daha önceki bilanço esasına göre defter tutma zorunluluğu devam eder.
7. İkinci sınıf tüccar kimdir?
Yıllık iş hacmi belirli sınırların altında kalan veya yeni faaliyete başlayan ve bilanço esası zorunlu olmayan mükellefler ikinci sınıf tüccar sayılır.
8. İhtiyari olarak bilanço esasına geçilebilir mi?
Evet. İkinci sınıf tüccarlar dilerlerse bilanço esasına göre defter tutmayı seçebilirler.
9. Aynı hesap dönemi içinde defter usulü değiştirilebilir mi?
Hayır. Vergi Usul Kanunu’na göre, bir hesap dönemi içinde defter tutma usulü değiştirilemez.
10. Yeniden işe başlayanlar ne yapmalı?
İş hacmi belirlenene kadar işletme hesabı esasına göre defter tutulabilir. Ancak özel durumlar göz önünde bulundurularak mutlaka bir mali müşavire danışılması önerilir.
Kaynak: GİB Özelge Yasal Uyarı: Bu içerikte yer alan bilgi, görsel, tablolar, açıklama, yorum, analiz ve bir bütün olarak içeriğin tamamı sadece genel bilgilendirme amacıyla verilmiştir. Kişi veya kuruma özel profesyonel bir bilgilendirme ve yönlendirmede bulunma amacı güdülmemiştir. Konu ile benzerlik gösterse de her işletmenin kendi özel şartları nedeniyle farklı durumları olabilir. Bu nedenle, bu yazıda belirtilen içerikte yola çıkarak işletmenizi etkileyecek herhangi bir karar alıp uygulamaya geçmeden önce, uzmanına danışmanız menfaatiniz gereğidir. Karenaudit veya ilişkili olduğu kişi veya kurumlardan hiç biri, bu belgede yer alan bilgi, tablo, görsel, görüş ve diğer türdeki tüm içeriklerin özel veya resmi, gerçek veya tüzel kişi, kurum ve organizasyonlar tarafından kullanılması sonucunda ortaya çıkabilecek zarar veya ziyandan sorumlu değildir.
